TrEat: Voedingsproblemen bij dementie

Interprofessioneel samenwerken in de eerstelijn

“Het probleem van ondervoeding bij dementie wordt ernstig genegeerd in onderzoek en praktijk en meer aandacht hiervoor is hard nodig“, aldus Alzheimer’s Disease International (ADI) in hun rapport Voeding en Dementie (Nutrition and Dementia). Naar schatting van Alzheimer Nederland zijn zo’n tienduizenden Nederlandse mensen met dementie ondervoed, de meesten wonen thuis. Wetenschappelijk onderzoek naar hulp en ondersteuning bij voedingsproblemen in de thuissituatie is schaars en een goede behandeling ontbreekt.

Tijdens het project TrEat (2018-2022) is door het Kenniscentrum Ondervoeding samengewerkt met onderzoekers van het Radboudumc, diëtisten, ergotherapeuten en (wijk)verpleegkundigen. Gezamenlijk is een concept-interventie ontwikkeld waarmee eerstelijns paramedici interprofessioneel kunnen (leren) samenwerken bij de voedingszorg aan thuiswonende mensen met dementie.

Doelstelling: de ontwikkeling van een interprofessionele werkwijze (interventie) gericht op preventie en behandeling van voedingsproblemen bij thuiswonende mensen met dementie (incl. boodschappen en maaltijdbereiding) om een gezond voedingspatroon te behouden en ondervoeding te voorkomen.

De doelgroep: thuiswonende mensen met dementie die zelf of waarbij naasten problemen ervaren met eten, drinken, boodschappen doen en/of het bereiden maaltijden.

De intermediaire doelgroepen: eerstelijns dietisten en ergotherapeuten (EDOMAH*-geschoold). Zij vormen do’s die leren interprofessioneel samen te werken bij voedingsproblemen bij thuiswonende mensen met dementie. Wijkverpleegkundigen en casemanagers dementie hebben meegedacht over de interprofessionele interventie.

*EDOMAH staat voor Ergotherapie bij mensen met Dementie en hun Mantelzorgers Aan Huis.

Problemen gerelateerd aan voeding (onvoldoende eten en drinken, moeite met boodschappen doen of koken) komen vaak voor bij thuiswonende mensen met dementie. Wetenschappelijk onderzoek naar hulp en ondersteuning bij voedingsproblemen in de thuissituatie is schaars en een evidence-based multidisciplinaire behandelrichtlijn ontbreekt. Diëtisten baseren de diagnostiek, adviezen en behandeling op algemene richtlijnen voor gezonde voeding en ondervoeding. Deze beschrijven niet hoe de behandeling kan worden afgestemd op dementie-specifieke symptomen, problemen en mogelijkheden. Ergotherapeuten hebben wel een evidence-based behandelmethode voor mensen met dementie; EDOMAH. De diagnostiek en behandeling is daarbij gericht op behoud van zelfstandigheid bij het uitvoeren van betekenisvolle dagelijkse activiteiten waaronder koken, boodschappen doen, eten en drinken. In het rapport “Nutrition and Dementia” van Alzheimer Disease International uit 2014 wordt aanbevolen om in geval van voedingsproblemen bij dementie zowel diëtist als ergotherapeut in te schakelen.

Het lijkt logisch dat diëtisten en ergotherapeuten (EDOMAH-geschoold) samenwerken bij de diagnostiek en behandeling van voedingsproblemen bij thuiswonende mensen met dementie omdat beide vakgebieden elkaar aanvullen en kunnen versterken. Toch gebeurt dit in de praktijk nog zelden omdat diëtisten en ergotherapeuten nog onvoldoende bewust zijn van elkaars expertise en nauwelijks ervaring hebben met samenwerken met elkaar.

Zie ook deze flyer voor toelichting op TrEat

Tijdens het project zijn de eerste twee stappen gevolgd van de Medical Research Council (MRC-Framework) voor de ontwikkeling en evaluatie van complexe gezondheidsinterventies. De nadruk tijdens deze stappen ligt bij de ontwikkeling en het testen op haalbaarheid van een concept-interventie vanuit literatuur en praktijkervaringen.

In de eerste 2 jaren van het project zijn de randvoorwaarden voor interprofessionele samenwerking onderzocht. Daarvoor is literatuuronderzoek gedaan, zijn mensen met dementie en mantelzorgers geïnterviewd, hebben diëtisten en ergotherapeuten (EDOMAH-geschoold) bij elkaar meegekeken in de praktijk en is geïnventariseerd hoe huisartsenpraktijken (digitale enquête) en wijkverpleegkundigen (focusgroepen) voedingsproblemen bij dementie signaleren en omgaan met doorverwijzen naar beide disciplines.

In de laatste 2 jaren  hebben 6 duo’s diëtisten en ergotherapeuten (EDOMAH-geschoold) praktijkervaring opgebouwd met samenwerken volgens de concept-interventie en op basis van succesfactoren voor interprofessioneel samenwerken (Cobben et al., 2016). Tijdens werkgroepoverleggen zijn praktijkervaringen en praktische knelpunten bediscussieerd en is de concept-interventie aangepast en verder ontwikkeld.

Ontwikkeling concept-interventie / TrEat-werkwijze

Het literatuuronderzoek liet een schaarste zien aan wetenschappelijk onderzoek naar hulp en ondersteuning bij voedingsproblemen bij thuiswonende mensen met dementie. Het Alzheimer’s Disease International (ADI) adviseert om zowel dietist als ergotherapeut in te schakelen bij voedingsproblemen en de Zorgstandaard Dementie adviseert een persoonsgerichte, integrale aanpak o.b.v. gecoördineerde samenwerking (ADI, 2014; Zorgstandaard Dementie, 2020). Hoe je als paramedicus in de eerstelijnspraktijk start met samenwerken en dit verder vormgeeft, staat niet beschreven.

Uit de inventarisatie onder huisartsenpraktijken en wijkverpleegkundigen bleek dat zij bij voedingsproblemen bij thuiswonende mensen met dementie niet altijd naar een diëtist verwijzen omdat de meerwaarde niet altijd gezien wordt. Aan het inschakelen van een ergotherapeut (EDOMAH-geschoold) wordt zelden gedacht. Ook mensen met dementie en mantelzorgers zijn niet goed op de hoogte van wat beide disciplines kunnen doen om hen te ondersteunen bij voedingsproblemen. Om dit beter onder de aandacht te brengen zijn signaleerkaarten gemaakt voor zorgprofessionals en voor informele zorg. Tijdens het project hebben de samenwerkende duo’s dietisten en ergotherapeuten deze signaleerkaarten verspreid in hun eigen werkgebied. Ook is een sociale kaart gemaakt om het doorverwijzen makkelijker te maken. Zie hieronder bij Materialen.

De 6 samenwerkende duo’s hebben tijdens de duur van het project (en ondanks de coronapandemie) praktijkervaring opgedaan bij ongeveer 20 cliënten. Zij beschreven hun praktijkervaringen in casusverslagen. Ook zijn ze aan het eind van het project als duo geinterviewd en is per discipline een focusgroep gedaan. Hieruit bleek dat het inzicht in elkaars expertise groter werd naarmate meer gezamenlijke cliënten behandeld waren. Het gevolg was dat men elkaar steeds makkelijker betrok bij cliënten met dementie om een completer diagnostisch beeld te krijgen van de vaak complexe problematiek. Ook was er afstemming over gezamenlijke behandeldoelen en behandelplan i.s.m. thuiszorg, mantelzorger en/of casemanager dementie. De betrokken diëtisten en ergotherapeuten gaven aan dat zij het idee hadden hierdoor betere kwaliteit van zorg te kunnen bieden aan cliënten met dementie. Dankzij TrEat hebben de 6 betrokken duo’s een start gemaakt met interprofessioneel samenwerken die zij ook na afloop van het project kunnen voortzetten.

De belangrijkste elementen en bevindingen uit de TrEat-werkwijze (concept-interventie) zijn:

  • Starten met samenwerken gaat makkelijker als paramedici hetzelfde werkgebied hebben.
  • Meekijken bij een cliënt vergroot de kennis over elkaars vakgebied.
  • Overleg regelmatig over (mogelijke) cliënten, deel diagnoses en stem adviezen af. Overleg kan face-to-face of telefonisch maar ook via email of bijvoorbeeld Sillo.
  • Het doen van een gezamenlijk 1ste consult bij een cliënt kan meerwaarde hebben.
  • Weet waar je eigen expertise begint en eindigt, signaleer wanneer andere expertise nodig is en schakel die in.
  • Werk bewust aan hetzelfde cliëntdoel door regelmatig informatie te delen en onderling af te stemmen.
  • Laat andere zorgverleners zoals huisartsenpraktijken, wijkverpleegkundigen en casemanagers dementie weten dat je als duo samenwerkt en rapporteer over de gezamenlijke behandeling. Dit kan verwijzing naar beide disciplines tegelijkertijd makkelijker maken.

Op 9 juni 2022 is het project afgesloten tijdens een bijeenkomst met betrokkenen. Lees hier een samenvatting van het project en enkele mooie voorbeelden van cliënten waarbij interprofessioneel is samengewerkt.

Materialen

Klik op de afbeeldingen om te bekijken of te downloaden.

Signaleerkaart voor professionals:           Signaleerfolder voor informele zorg:

                 

Sociale kaart TrEat:

Om meer diëtisten en ergotherapeuten (EDOMAH-geschoold) te ondersteunen bij het starten met interprofessioneel samenwerken wordt i.s.m. de opleidingen Voeding & Diëtetiek en Ergotherapie van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen gekeken of een gezamenlijke post-HBO scholing opgezet kan worden.

De kennis en ervaringen uit TrEat zullen tevens worden beschreven in enkele wetenschappelijke artikelen. Zodra deze gepubliceerd zijn, zullen ze hier toegevoegd worden.

In het najaar van 2022 is het PARAPLU-project gestart: PARamedici als Actieve Partners in Lokale eerstelijns netwerken oUderenzorg. De kennis en ervaringen uit TrEat worden hierin gebruikt om in de praktijk te onderzoeken hoe diëtisten, ergotherapeuten en fysiotherapeuten meer structureel en interprofessioneel kunnen samenwerken met huisartsen en wijkverpleegkundigen binnen lokale netwerken. Ondervoeding en valproblematiek staan hierin centraal. Lees meer over PARAPLU.

Vragen of opmerkingen over dit project?

Neem contact op met de projectleider: Emmelyne Vasse

Klik hier voor het contactformulier.

In dit project is samengewerkt met

Prof. dr. Maud Graff, hoogleraar Ergotherapie, afd IQ healthcare en Radboudumc Alzheimer Centrum, Radboudumc Nijmegen.

Vertegenwoordigers van de Nederlandse Vereniging van Diëtisten en Ergotherapie Nederland.

Diëtisten, ergotherapeuten en verpleegkundigen betrokken bij de zorg aan mensen met dementie in de eerstelijn in de regio’s Ede, Doortwerth, Nijmegen, Malden en Uden. Zie bij Materialen voor de sociale kaart met contactgegevens van de betrokken diëtisten en ergotherapeuten.

Een project van

In de media

In het Nederlands Tijdschrift voor Voeding&Dietetiek (oktober 2022) is aandacht besteed aan de TrEat. Lees hier de 2 artikelen:

Gefinancierd door