SCOOP

Screening op Ondervoeding en Obesitas bij Patiënten

Het SCOOP onderzoeksproject  

Op 1 september is het SCOOP onderzoeksproject gestart; Screening op Ondervoeding en Obesitas bij Patiënten met Covid en andere ziekten.
We richten onze blik op ondervoeding en de kenmerken die gepaard gaan met ondervoeding bij overgewicht en obesitas. We willen een eenvoudig screeningsinstrument ontwikkelen voor het herkennen van de combinatie van ondervoeding en overgewicht of obesitas in de klinische praktijk.

Meer dan 50% van de Nederlandse bevolking heeft overgewicht of obesitas Dit gaat gepaard met een verhoogd risico op COVID-19, kanker en andere chronische ziektes, en op een ongunstig beloop van ziekte. Daarbij heeft het merendeel van de patiënten met overgewicht aantoonbaar spiermassaverlies. Overgewicht en ondervoeding kunnen tegelijkertijd in één individu bestaan en elkaar beïnvloeden. In de klinische praktijk wordt het gelijktijdig bestaan van ondervoeding én overgewicht meestal over het hoofd gezien, omdat het hoge gewicht de ondervoeding maskeert.
Overgewicht en ondervoeding hebben een grote maatschappelijke impact en negatieve impact op de zorg. Een eenvoudige set van parameters om te screenen op het gelijktijdig voorkomen van overgewicht en ondervoeding bestaat nog niet.

Het is nog onduidelijk welke mechanismen ertoe bijdragen dat het beloop van COVID-19 en andere ziekten slechter is bij overgewicht en obesitas, bij ondervoeding, en bij de combinatie van beide. In het SCOOP project zullen onderzoekers middels literatuuronderzoek en negen databases (COVID-19 en kanker, meer dan 150.000 deelnemers) identificeren welke /factoren met betrekking tot voedingstoestand geassocieerd zijn met een ongunstig beloop van ziekte.

Vervolgens zal binnen SCOOP een screeningsinstrument ontwikkeld worden voor het herkennen van de combinatie van ondervoeding en overgewicht of obesitas. Dit zal op bruikbaarheid en validiteit getest worden in een studie bij klinische en poliklinische patiënten.

Actueel

Vervolg onderzoek naar ondervoeding bij overgewicht
In het SCOOP-project doen we onderzoek naar potentiële parameters die gebruikt kunnen worden om het risico op ondervoeding te herkennen bij patiënten met overgewicht en obesitas. Het doel is te komen tot een screenigsinstrument voor deze groep patiënten. In een grootschalige klinische studie worden data verzameld over onder andere de spiermassa, eetgewoonten, beweging en gewichtsverloop bij zo’n 2000 ziekenhuispatiënten met overgewicht en obesitas. In de studie werken onderzoekers, diëtisten uit verschillende ziekenhuizen en studenten uit het HBO en universiteit nauw samen om patiënten te includeren en metingen uit te voeren.

Nieuwe groep stagiaires gestart
Begin februari 2025 is een nieuwe groep studenten met hun stage gestart ten behoeve van het SCOOP onderzoek. Tijdens een bijeenkomst werden de studenten getraind in het verzamelen van de data en het uitvoeren van de metingen.  Er is onder andere geoefend met het uitvoeren van een bio-impedantie (BIA)-meting en het meten van verschillende lichaamsmaten. De komende maanden zal de inclusie van meer patiënten plaatsvinden in Ziekenhuis Gelderse Vallei, Rijnstate, Amsterdam UMC, Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) en BovenIJ. De inclusie van patiënten in het Erasmus MC is inmiddels afgerond.

Site-visit ZonMw november 2024
Begin november was een delegatie van ZonMw aanwezig tijdens een site-visit op de HAN voor het SCOOP project. Met de site-visit wil ZonMw meer inzicht krijgen in het project en de behaalde resultaten, maar ook kijken waar ZonMw nog in kan ondersteunen.
Tijdens het bezoek heeft het SCOOP-projectteam een update gegeven over de voortgang van de vier werkpakketten. De eerste resultaten zijn besproken, o.a. in de vorm van de verschillende posters die tijdens ESPEN (september 2024) zijn gepresenteerd. Ook zijn knelpunten in de uitvoering van het project aan de orde gekomen. Verder is het vervolg van het project aan de orde geweest en is het plan voor de implementatie en communicatie van de resultaten gepresenteerd, zodat ZonMw dit ook onder de aandacht kan brengen.

De delegatie van ZonMw was inhoudelijk zeer geïnteresseerd in het thema ondervoeding bij overgewicht, omdat het een weinig bekend, maar (waarschijnlijk) een veel voorkomend probleem is met grote gevolgen. Het belang om te komen tot een bruikbaar screeninginstrument voor de dagelijkse praktijk werd onderkend. Er is toegezegd om dit thema ook bij VWS aan te kaarten. Tot slot was de delegatie onder de indruk van het vele werk dat al is gedaan.

Voortgang. In een eerste review is beschreven waar de wetenschappelijke uitdagingen liggen m.b.t. het vaststellen van ondervoeding bij mensen met overgewicht (publicatie + blogpost). Op basis hiervan is  geprobeerd tot een werkdiagnose te komen voor ondervoeding bij overgewicht samen met een panel van internationale experts. De resultaten hopen wij binnenkort te kunnen delen.
Momenteel werken wij in een klinische studie aan de ontwikkeling van een screeningsinstrument voor ondervoeding bij overgewicht.

Voor zomer 2024 is het SCOOP consortium voor de 3e maal bijeen geweest en heeft kritisch gekeken naar de mogelijke factoren die gerelateerd zijn aan ondervoeding bij personen met overgewicht en obesitas. De factoren waren afkomstig uit de SCOOP literatuurstudies en data-analyses. Ook is het voorstel voor de klinische studie beoordeeld door de HAN ethische commissie onderzoek, zij hadden concrete feedback en gaven een voorlopig positief advies.


Op 13 september vond de kick-off plaatst van de klinische studie. De klinische studie vindt plaats in Ziekenhuis Gelderse Vallei, Rijnstate, Erasmus MC, Amsterdam UMC, OLVG en BovenIJ.  Tijdens de kick-off kregen alle betrokken diëtisten en studenten een training op de HAN University of Applied Sciences om de dataverzameling en metingen met elkaar door te nemen en te oefenen. Het onderzoek is een belangrijke stap richting een waardevol instrument dat een verschil kan maken in de zorg voor patiënten met obesitas en ondervoeding. Samen met andere zorgorganisaties zetten we ons in voor een betere aanpak van deze complexe problematiek.

Doel Het ontwikkelen van een screeningsinstrument voor ondervoeding bij overgewicht​ door

  • Literatuuronderzoek​
  • Databaseonderzoek​
  • Klinische studie​

Doelgroep Personen met overgewicht / obesitas

Eindgebruikers Zorgprofessionals

Termijn 2 jaar vanaf 1 september 2023​

Ten behoeve van het SCOOP project hebben het Kenniscentrum Ondervoeding en prof.dr. Marian de van der Schueren, Hogeschool Arnhem Nijmegen, op verzoek van ZonMw een consortium opgericht.
Het consortium SCOOP bundelt ervaring op het gebied van voedingsonderzoek, klinische praktijk en landelijke expertisecentra: Alliantie Voeding in de zorg – Amsterdam umc – Erasmus mc – Hogeschool Arnhem Nijmegen – Kenniscentrum Ondervoeding – Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu – Wageningen Universiteit en het Longfonds.

Dit onderzoek wordt uitgevoerd in 5 werkpakketten, die gedeeltelijk parallel zullen lopen, met een totale looptijd van 24 maanden.
WERKPAKKET 1. Evaluatie van de voedingstoestand en de (diëtistische) behandeling van patiënten met Covid-19 in de eerste lijn
WERKPAKKET 2. Literatuurstudie: selectie van geschikte parameters geassocieerd met overgewicht en ondervoeding; vaststellen van een (semi-)gouden
standaard voor het vaststellen van ondervoeding bij overgewicht
WERKPAKKET 3. Evaluatie van de associatie tussen parameters van ondervoeding en overgewicht/ op de uitkomst van Covid-19 en kanker in bestaande
Nederlandse cohorten
WERKPAKKET 4. Ontwikkelen van een set van eenvoudige criteria voor het screenen op het gelijktijdig voorkomen van ondervoeding en overgewicht bij
patiënten
WERKPAKKET 5. Disseminatie en adviezen voor opschaling

Het consortium bestaat uit leden met royale ervaring op het gebied van voedingsonderzoek. Hogeschool Arnhem en Nijmegen is hoofdaanvrager, het Kenniscentrum Ondervoeding (KCO) is mede-aanvrager van dit project en vervult een belangrijke coördinerende landelijke functie op het gebied van ondervoeding.
Senior consortiumleden zijn als projectleiders bij meerdere onderzoeken betrokken geweest.
De meeste consortiumleden hebben nauwe banden met het Kenniscentrum Ondervoeding. Het consortium is aangevuld met 3 ervaringsdeskundigen.

HAN:
– Prof. Dr. Marian de van der Schueren, ervaren projectleider, aandachtsgebieden ondervoeding, oncologie, leefstijl, betrokken bij het KCO sinds
de oprichting in 2005
– Dr. Barbara van der Meij, senior onderzoeker, internationale ervaring met klinisch onderzoek, vooral binnen de oncologie
– Dr. Jos Borkent, post-doc onderzoeker en epidemioloog, expertise in het analyseren van grote databases
– Ir. Jeanne in ’t Hulst, junior onderzoeker, expertise in nutritional assessment, verbinding met onderwijs
KCO:
– Ellen van der Heijden, bureaudirecteur, ervaren projectleider en (communicatie)adviseur in voeding en gezondheid, sinds 2005 bij KCO
Amsterdamumc:
– Dr. Maarten Soeters, internist, verbonden aan het KCO. Zijn onderzoek en klinische taken richten zich voornamelijk op voeding en metabolisme
– Prof.dr. ir. Peter Weijs, lector en hoogleraar Voeding en Beweging. Onderzoek gericht op leefstijl voor het behoud van dagelijks functioneren en
gezondheid door middel van voeding- en beweeginterventies. Hij neemt deel aan de ESPEN-EASO werkgroep Sarcopenic Obesity
– Dr.ir. Hinke Kruizenga, dietist-onderzoeker en coördinator van het kennis- en expertisecentrum Voeding & Beweging NU. Verbonden aan het ProIntens onderzoek
– Carliene van Dronkelaar MSc, promoveert binnenkort op de ontwikkeling en toetsing van de haalbaarheid en effectiviteit van een nieuw zorgpad
intensieve diëtetiek bij ondervoeding (ProIntens onderzoek)
Wageningen Universiteit:
– Dr. Ir. Renate Winkels, Associate Professor Voeding & Ziekte, expertise op het gebied van lichaamssamenstelling en progressie en mortaliteit
van colon carcinoom. Eén van de hoofdonderzoekers van de COLON study. Tevens bestuurslid Alliantie Voeding in de Zorg.
– Ir. Anne Slotegraaf, promovendus, onderzoek gericht op de evaluatie van de paramedische behandeling bij patiënten die in de eerste lijn worden
behandeld voor Covid-19 door een fysiotherapeut, ergotherapeut, logopedist, oefentherapeut of diëtist.
Alliantie Voeding in de Zorg:
– Ir. Menrike Menkveld, directeur
– Dr. Ir. Emmelyne Vasse, (onderzoeks)dietist Alliantie Voeding in de Zorg en Ziekenhuis Gelderse Vallei. Expertise in
praktijkgericht onderzoek rond (onder)voeding.
RIVM:
– Dr. Ir. Kees van den Wijngaard, coördinator van RIVM longCOVID onderzoek naar post-COVID-condition. Coördinator en hoofdonderzoeker van
consortium van Amsterdam UMC, Radboudumc, Wageningen University en het RIVM voor gezamenlijk onderzoek naar tekenbeten en lymeziekte,
waaronder post-infectieuze klachten.
– Dr. Tessa van der Maaden, hoofdonderzoeker van RIVM longCOVID onderzoek naar post-COVID-condition.
Erasmusmc:
– Prof. Dr. Koen Joosten, hoogleraar Voeding en metabolisme van het zieke kind en bestuurslid en voorzitter van de wetenschappelijke
adviesraad van het KCO.
– Dr. Joanne Olieman, post-doc diëtist-onderzoeker en programmamanager Interne Geneeskunde. Betrokken bij KCO, sectie kinderen
– Patty Lakenman MSc, IC-diëtist en promovendus op gebied van nutritional assessment in kritische zieke Covid-19) patiënten. Zij is voorzitter
van het Netwerk IC-diëtisten.
Via het Longfonds en de Nederlandse Vereniging voor Overgewicht en Obesitas zijn 3 ervaringsdeskundigen (Longfonds: Mariëtte Biemans, Joris van
Caulil; NVOO nnb) aangesloten bij dit project

Vragen of opmerkingen over dit project?

Neem contact op met project-scoop@han.nl

Nieuwsbrieven – artikelen

28 september 2023  Persbericht

28 maart 2024  Nutrition Research Reviews: Challenges in identifying malnutrition in obesity; An overview of the state of the art and directions for future research.  Klik hier  Natasha Nalucha Mwala1, Jos W. Borkent, Barbara S. van der Meij en Marian A.E. de van der Schueren.
Deze review benadrukt de noodzaak van aangepaste screeningsinstrumenten en diagnostische criteria om ondervoeding bij obesitas te herkennen en beoordelen. In het SCOOP-onderzoeksproject werken we aan de ontwikkeling van een screeningsinstrument voor herkennen van ondervoeding bij mensen met overgewicht of obesitas.
Deze paper is geselecteerd als Nutrition Society paper van de maand oktober. Camebridge University Press heeft een blog post hiervan geplaats en verspreid in de media.

Tijdens ESPEN 2024 zijn verschillende abstracts en posters gepresenteerd.

Een project van

Meer informatie

Artikel: Herkennen van ondervoeding bij overgewicht: een dilemma.

Voor meer informatie over het SCOOP project kunt u contact opnemen met project-scoop@han.nl 

Gefinancierd door